Οι δύο μάχες στο Ινονού (1920-1921)

Οι πρώτες ήττες του ελληνικού στρατού στη Μικρά Ασία.

(Γράφει ο Νίκος Δ. - Θ. Νικολαΐδης)

Η Μικρασιατική εκστρατεία (Μάιος 1919 – Αύγουστος 1922) υπήρξε η μεγαλύτερη επιθετική εξόρμηση του ελληνικού στρατού στα χρονικά. Πέραν του γεγονότος ότι η κατάληξή της αποδείχτηκε καταστροφική για το στράτευμα, όσο και ολέθρια για τους –ομογενείς και άλλους- χριστιανικούς πληθυσμούς της Μικράς Ασίας, τα αποτελέσματα και οι συνέπειές της εξακολουθούν ακόμη και σήμερα, περισσότερο από έναν αιώνα μετά, να διχάζουν την κοινή γνώμη. Οι δε ‘αντανακλάσεις’ της στην ψυχοσύνθεση του ελληνισμού παραμένουν έντονες, όπως ζωντανή διατηρείται τόσο η συλλογική μνήμη, όσο και η προσπάθεια –με ψυχρό, πλέον βλέμμα στα γεγονότα- να αναλυθούν τα αίτιά της.

Η ελληνική προώθηση του 1920.

Η Ελλάδα βρισκόταν στην Ιωνία από το Μάιο του 1919, όταν ο τότε πρωθυπουργός Ελευθέριος Βενιζέλος είχε εξασφαλίσει τη συμμαχική άδεια (ή ανοχή) των δυνάμεων της «Αντάντ» (Μεγάλη Βρετανία, Γαλλία, Ιταλία) και των Η.Π.Α. που ήταν οι νικήτριες χώρες του «Μεγάλου Πολέμου», να επιβάλει την τάξη στη Σμύρνη και την ενδοχώρα της, όπου η δράση άτακτων Οθωμανικών συμμοριών (Τσέτες) ήταν μοιραία για την περαιτέρω επιβίωση της πλειοψηφούσας και ανθούσας (οικονομικά και κοινωνικά) ελληνικής κοινότητας. Σταδιακά, αφού το καλοκαίρι του επόμενου έτους οι ελληνικές εδαφικές διεκδικήσεις φάνηκαν να δικαιώνονται έπειτα από τη υπογραφή της Συνθήκης των Σεβρών (που ουσιαστικά προέβλεπε το διαμελισμό της ηττημένης Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και το διαμοιρασμό των εδαφών της στους νικητές) οι ελληνικές δυνάμεις (Α’ Σ.Σ. και Στρατιά Μικράς Ασίας) άρχισαν να διεισδύουν όλο και πιο ανατολικά. Στόχος ήταν να εκμηδενιστεί η αντίσταση των Τουρκικών εθνικιστικών ομάδων και η επιβολή της Συνθήκης, την οποία είχε υπογράψει η Κυβέρνηση του Σουλτάνου. Ωστόσο το έργο αυτό μόνο εύκολο δεν ήταν, αφού η παρουσία ελληνικών στρατευμάτων στη Μικρασία ερέθισε την Τουρκική κοινή γνώμη –που έβλεπε με οδύνη τους ‘Γκιαούρηδες’ από πρώην υπηκόους της Υψηλής Πύλης να έχουν μετατραπεί σε έναν πολύ επικίνδυνο εχθρό που κατείχε σημαντικό μέρος της χώρας τους και απειλούσε την ίδια την ύπαρξη του έθνους τους. Σημειωτέον ότι, η απόφαση των νικητριών δυνάμεων, παρότι δεν αποτυπώθηκε με σαφήνεια στο χαρτί, ήταν ειλημμένη: Οι Τουρκικοί πληθυσμοί θα περιορίζονταν στην κεντρική Μικρά Ασία και στα οροπέδιά της, ενώ όλα τα δυτικά παράλια όπως και η ζώνη των Στενών – Κωνσταντινούπολης θα μετατρέπονταν σε συμμαχικές κτήσεις. Το σχέδιο αυτό, ενώ ο Σουλτάνος το είχε αποδεχτεί, προσβλέποντας στη διατήρηση της –τυπικής έστω- εξουσίας του, συνάντησε την κατηγορηματική αντίδραση των εθνικιστών, που γρήγορα συνασπίστηκαν γύρω από τη φυσιογνωμία ενός διακεκριμένου αξιωματικού, του Μουσταφά Κεμάλ Πασά.

Η μεγάλη μεταστροφή.

Το Νοέμβριο του 1920 στην Ελλάδα διεξήχθησαν εκλογές, παρότι η χώρα βρισκόταν σε πόλεμο. Ο Βενιζέλος, που τις είχε προκηρύξει, μετά τον απρόοπτο και τόσο πρόωρο θάνατο του βασιλιά Αλέξανδρου από σηψαιμία μετά από δάγκωμα πιθήκου, θέλησε να εξασφαλίσει νέα ισχυρή εντολή για τη συνέχιση των πολεμικών επιχειρήσεων, αλλά το αποτέλεσμα της κάλπης δε τον δικαίωσε. Κουρασμένος από μία ολόκληρη δεκαετία συγκρούσεων στα πεδία των μαχών, ο ελληνικός λαός ανέδειξε πρώτη δύναμη την «‘Ηνωμένη Αντιπολίτευση» (έναν συνασπισμό αντί-βενιζελικών και φιλοβασιλικών κομμάτων) που υποσχόταν να φέρει το στρατό πίσω στην Ελλάδα. Οι αντίπαλοι του Βενιζέλου, που ανέλαβαν τα ηνία της χώρας έφεραν πίσω τον εξόριστο βασιλιά Κωνσταντίνο και έδωσαν έτσι το πρόσχημα στους πρώην συμμάχους μας να μεταβάλουν τη στάση τους έναντι Ελλάδας και Τουρκίας. Από φίλη η Ελλάδα, έγινε τώρα μία πιθανή εχθρός –έχοντας στο θρόνο της ένα Γερμανόφιλο μονάρχη- ενώ η Κεμαλική Τουρκία από ηττημένη εχθρός αναθάρρησε και απαιτούσε με έντονο τρόπο την αποχώρηση όλων των ξένων στρατών απ’ τα εδάφη της.

Πρώτη μάχη του Ινονού.

Ο νέος πρωθυπουργός Δημήτριος Γούναρης δεν είχε άλλη επιλογή. Αντικαθιστώντας τον στρατάρχη Λεωνίδα Παρασκευόπουλο με τον Αναστάσιο Παπούλα, έδωσε εντολή για περαιτέρω επιθετικές ενέργειες με προφανή επιδίωξη την εκμηδένιση του Κεμάλ και των υποστηρικτών του. Πραγματοποιώντας μία αναγνώριση στην περιοχή του Εσκίσεχιρ το χειμώνα του 1920, οι Έλληνες στρατιώτες συγκρούστηκαν για πρώτη φορά με τακτικό στρατό της Τουρκικής Εθνοσυνέλευσης της Άγκυρας, τον οποίο διοικούσε ο Ισμέτ Πασάς, ο μετέπειτα πρωθυπουργός αλλά και πρόεδρος της Τουρκικής Δημοκρατίας. Την παραμονή των Χριστουγέννων του ’20 ξεκίνησε η ελληνική επίθεση, συναντώντας σφοδρή αντίσταση. Οι Έλληνες κατάφεραν συνεχή πλήγματα στον εχθρό, που όμως αμυνόταν με σθένος. Η τουρκική υποχώρηση ήταν αναμενόμενη και οι μάχες είχαν το επίκεντρο τους στην ευρύτερη περιοχή της Κοβαλίτσας – Ινονού, ένα χωριό στο οποίο υπήρχε σιδηροδρομικός σταθμός. Η ελληνική προώθηση συνεχίστηκε μέχρι την αυγή της 31^ης Δεκεμβρίου. Τότε, κατέφθασαν τουρκικές ενισχύσεις και η ελληνική ηγεσία υποχρεώθηκε σε συντεταγμένη υποχώρηση (σύμπτυξη). Ήταν μία στρατηγική ‘ήττα’, που από τους Τούρκους προβλήθηκε -και πανηγυρίστηκε- σαν νίκη.

Δεύτερη μάχη στο Ινονού.

Το πρωί της 10^ης Μαρτίου του 1921 άρχισε η δεύτερη μάχη του Ινονού, που οδήγησε σε καθαρή, αυτή τη φορά ήττα των Ελλήνων. Οι συγκρούσεις υπήρξαν το ίδιο σκληρές όπως πριν και η προέλαση των Ελλήνων έφτασε στην κορύφωσή της μέχρι και τη 19^η Μαρτίου. Ακολούθως (ξημερώματα της 20^ης Μαρτίου 1921) ξεκίνησε η σύμπτυξη των μονάδων μας, που ολοκληρώθηκε τρεις ημέρες μετά. Στις 23.3.1921 η αναδίπλωση είχε πραγματοποιηθεί και έτσι οι επιχειρήσεις (εαρινή επίθεση) ανεστάλησαν προσωρινά. Θα ακολουθούσε η μεγάλη εκστρατεία του θέρους του 1921 που οδήγησε τους Έλληνες στρατιώτες μέχρι και τα έγκατα της Ανατολίας, στη διάβαση της τρομερής «Αλμυρής Ερήμου», στις όχθες του ποταμού Σαγγάριου και στα περίχωρα της ίδιας της Άγκυρας.

• Σημείωση: Όλες οι αναφερόμενες στο κείμενο ημερομηνίες αντιστοιχούν στο παλαιό (Ιουλιανό) ημερολόγιο, που άλλωστε ίσχυε εκείνη την εποχή.