22 Αυγούστου 1922: Η μάχη στη Μικρασία έχει κριθεί!

Εφημερίδα Έθνος, φύλλο της 22.8.1922

Η δραματική κορύφωση της ήττας του ελληνικού στρατού…

(Γράφει ο Νίκος Δ. – Θ. Νικολαΐδης)

Σαν σήμερα, στις 22 Αυγούστου του 1922 ο ελληνισμός βίωσε μία από τις τραγικότερες εμπειρίες της σύγχρονης ιστορίας του. Η εκστρατεία του ελληνικού στρατού προς την Άγκυρα, όπου έδρευε το επιτελείο του μεγάλου αντιπάλου, Μουσταφά Κεμάλ Πασά, είχε τερματιστεί με τον πλέον οδυνηρό τρόπο. Έπειτα από την αποτυχία του προηγουμένου καλοκαιριού στην πολύνεκρη μάχη του Σαγγάριου, τα ελληνικά τμήματα ήταν καθηλωμένα επί ένα έτος στις γραμμές αμύνης (επί του άξονα Εσκί Σεχίρ – Αφιόν Καραχισάρ) και ανέμεναν στωικά το… μοιραίο. Οι Έλληνες μαχητές είχαν εξαντλήσει κάθε όριο αντοχής και υπομονής. Πτωχά σιτισμένοι, με πεσμένο το ηθικό από την πολύμηνη παραμονή μέσα σε εχθρικό έδαφος, με ελάχιστη ενημέρωση για το τι μέλλει γενέσθαι, αναρωτιούνταν πότε και πως θα έληγε η εκκρεμότητα.

Η επίθεση των Τούρκων.

Τα ξημερώματα του Σαββάτου 13 Αυγούστου 1922 (σύμφωνα με το παλαιό ημερολόγιο) εκδηλώθηκε η λίγο έως πολύ αναμενόμενη τουρκική αντεπίθεση, με σφοδρή δύναμη πυρός (κανονιοβολισμοί) εναντίον του πλέον ασθενούς τμήματος των ελληνικών γραμμών (μεταξύ του ποταμού Τσάι και του Τουμλού Μπουνάρ).  Ο αντίπαλος αρχιστράτηγος είχε –όπως αποδείχτηκε- σχεδιάσει με προσοχή ένα πολύ συγκεκριμένο και συγκεντρωτικό κτύπημα στο νότιο άκρο των δυνάμεών μας, το οποίο και επέφερε, μέσα σε δύο μόλις 24ωρα, τη διάσπαση του μετώπου. Τα ελληνικά τμήματα, αφού επί δύο ημέρες αμύνθηκαν ηρωικά, άρχισαν, σύμφωνα με τη διαταγή του αρχιστράτηγου Χατζανέστη (ο οποίος βρισκόταν στη… Σμύρνη) να συμπτύσσονται. Στόχος ήταν να υποχωρήσουν με τάξη και τα τρία κύρια σώματα να συνενωθούν  στο Ουσάκ, από όπου θα επέστρεφαν μαζί στην ασφάλεια της Σμύρνης. Ωστόσο τα πράγματα ήταν μοιραίο να εξελιχθούν πολύ διαφορετικά.

Η παράδοση των Ελλήνων στρατηγών.

Ο στρατηγός Νικόλαος Τρικούπης, ένας άριστος και πολύ υπάκουος επιτελικός αξιωματικός αλλά δίχως πρωτοβουλίες και ευρεία αντίληψη στο πεδίο της μάχης, απέτυχε να διασώσει τους άνδρες του (συνολικά 50.000 στρατιώτες). Αντί να ακολουθήσει εγκαίρως μία σωτήρια πρόταση του συνταγματάρχη Νικολάου Πλαστήρα, επέλεξε μία λαθεμένη πορεία, με αποτέλεσμα να εγκλωβιστεί στο στενό του Αλή Βεράν και να υποστεί συντριπτική ήττα (17 Αυγούστου 1922). Τρεις ημέρες μετά (Σάββατο 20 Αυγούστου), όσα τμήματα είχαν διασωθεί από την «κοιλάδα του θανάτου» υποχρεώθηκαν να παραδοθούν στον εχθρό. Ο Κεμάλ υποδέχτηκε στη σκηνή του τον ηττημένο αντίπαλο και τον ενημέρωσε πως είχε… προαχθεί, παρότι αιχμάλωτος, σε αρχιστράτηγο. Μαζί με τον Τρικούπη παραδόθηκαν και οι αντιστράτηγοι Κίμων Διγενής, Δημήτριος Δημαράς, καθώς και πλήθος ανώτερων αξιωματικών.

Οι τρεις αιχμάλωτοι Έλληνες στρατηγοί μαζί με Τούρκους στρατιωτικούς.
Από αριστερά: Κίμων Διγενής, Νικόλαος Τρικούπης και Δημ. Δημαράς.

Σύγχυση και πανικός στην Αθήνα!

Στην ελληνική πρωτεύουσα το κλίμα ήταν βαρύ. Η κοινή γνώμη ανέμενε με πολλή αγωνία κάποια είδηση από το μέτωπο, αλλά οι πληροφορίες έφταναν με σημαντική καθυστέρηση. Η εφημερίδα Έθνος, Βενιζελικής απόχρωσης, δημοσίευσε τη Δευτέρα 22 Αυγούστου (εννέα δηλαδή ημέρες μετά την εκδήλωση της Τουρκικής επίθεσης) μία ανταπόκριση από τη Σμύρνη, που όμως είχε συνταχθεί τρεις ημέρες νωρίτερα (19.8.1922). Σε αυτήν αναφερόταν πως ο στρατός μας εξακολουθούσε να ανθίσταται με θάρρος στην επίθεση δεκαπλάσιων εχθρικών δυνάμεων (κάτι που δεν ίσχυε, καθώς ο Κεμάλ είχε ρίξει στη μάχη 14-15 μεραρχίες, έναντι εννέα δικών μας). Επιπλέον, η εφημερίδα έγραφε ότι ο Τρικούπης (του οποίου έπλεκε το εγκώμιο) είχε φτάσει με ασφάλεια στο Ουσάκ. Και αυτό, όμως, δεν ίσχυε, πλέον, αφού το Αφιόν Καραχισάρ είχε μεν εγκαταλειφθεί από τον ελληνικό στρατό, όμως το Ουσάκ είχε ήδη καταληφθεί από τον εχθρό. Αντίθετα, ο υποστράτηγος Αθανάσιος Φράγκος και ο διοικητής του 5/42 Συντάγματος Ευζώνων Νικόλαος Πλαστήρας είχαν επιτυχώς αμυνθεί στο Τουμλού Μπουνάρ, προκαλώντας στους επιτιθέμενους Τούρκους μεγάλες απώλειες.  

Απεγνωσμένες κινήσεις.

Η κυβέρνηση του Πέτρου Πρωτοπαπαδάκη ήταν αδύναμη να αντιμετωπίσει την κατάσταση και κινδύνευε άμεσα με κατάρρευση. Έσπευσε, όμως, να εκδηλώσει την επιθυμία της να κηρύξει το στρατιωτικό νόμο για την τήρηση της τάξης σε όλη την επικράτεια. Αυτό θα γινόταν με έκδοση νομοθετικού διατάγματος και όχι με την έγκριση της Βουλής. Τις σπασμωδικές εκείνες κινήσεις επέτειναν φημολογίες για ανάθεση της πρωθυπουργίας σε κάποιον εκ των Στεργιάδη (!), Μεταξά, Τριανταφυλλάκου ή Καλογερόπουλου, ενώ διατυπώθηκαν σκέψεις ακόμη και για στρατιωτική κυβέρνηση, υπό τον αντιστράτηγο Δούσμανη. Εκεί που είχε φτάσει η κατάσταση, τη… νύφη, όπως λέμε πλήρωσε ο Χατζανέστης (όχι βεβαίως πως δεν έφερε βαρύτατες ευθύνες για τη στρατιωτική συντριβή) ο οποίος στις 3:30 τα ξημερώματα αντικαταστάθηκε από τον (ήδη κρατούμενο) Τρικούπη!