Ο ΕΛΛΗΝΙΚΟΣ 20ος ΑΙΩΝΑΣ: Σαν σήμερα: ΔΕΝ ΞΕΧΝΩ!

ΑΤΤΙΛΑΣ ΙΙ

(Γράφει ο Νίκος Δ. – Θ. Νικολαΐδης)

Σαν σήμερα, την Τετάρτη 14 Αυγούστου του 1974 -δηλαδή ακριβώς μισό αιώνα πριν- η Τουρκία εξαπόλυσε στην Κύπρο το δεύτερο μέρος του κατακτητικού της σχεδίου για την κατάληψη του βόρειου-ανατολικού τμήματος του νησιού. Το σχέδιο αποκλήθηκε «Αττίλας 2» και στόχευε στην στρατιωτική διείσδυση εντός των ορίων που η τουρκική κυβέρνηση είχε η ίδια καθορίσει, προκειμένου να διασφαλίσει –όπως υποστήριξε- τα δικαιώματα της τουρκοκυπριακής κοινότητας (περίπου 110.000 ανθρώπων) της νήσου. Σημειωτέο ότι με αφορμή (και πρόσχημα) το προδοτικό πραξικόπημα της Κυπριακής Εθνοφρουράς σε βάρος του νόμιμα εκλεγμένου προέδρου της Κυπριακής Δημοκρατίας Αρχιεπισκόπου Μακαρίου (15 Ιουλίου 1974) είχε εκδηλωθεί -στις 20 Ιουλίου- η τουρκική εισβολή στη βόρεια ακτή της Κύπρου. Την επιχείρηση αυτή των πολύ ισχυρών τουρκικών αποβατικών δυνάμεων δε στάθηκε δυνατό να αντιμετωπίσει η Κυπριακή πλευρά, ενώ στον αντίποδα, χαλαρή και καθυστερημένη υπήρξε η αντίδραση της ελληνικής «χούντας». Η Τουρκία, μέσα σε μόλις δύο-τρία 24ωρα είχε καταφέρει τον πρώτο της στόχο, που ήταν η δημιουργία ενός ασφαλούς προγεφυρώματος στην Κυρήνεια. Κάτι το οποίο εν-συνεχεία θα έπαιζε τον πλέον καθοριστικό ρόλο στην όλη εξέλιξη (αλλά και την οριστική έκβαση) της τόσο δραματικής εκείνης κατάστασης.

Αγωνιώδεις διαπραγματεύσεις.

Μετά τις σαρωτικές αλλαγές που προκάλεσε η τουρκική εισβολή σε Ελλάδα και Κύπρο (πτώση της χούντας των Αθηνών, επάνοδος Κωνσταντίνου Καραμανλή και παράδοση της εξουσίας σε πολιτική κυβέρνηση, αποχώρηση από το προσκήνιο του Νικόλαου Σαμψών και ανάληψη της προεδρίας από το Γλαύκο Κληρίδη) ξεκίνησαν στη Γενεύη της Ελβετίας διαπραγματεύσεις με ζητούμενο την εξεύρεση διπλωματικής λύσης στο ακανθώδες «Κυπριακό πρόβλημα». Οι συνομιλίες διεξήχθησαν κυρίως μεταξύ των υπουργών εξωτερικών Ελλάδας και Τουρκίας (Μαύρου, Γκιουνές) και των εκπροσώπων των δύο κοινοτήτων (Κληρίδη – Ντενκτάς). Μεγάλη Βρετανία και Η.Π.Α. μετείχαν επίσης στις επαφές δια των εκπροσώπων τους (Λόρδος Κάλαχαν – Χένρι Τάσκα). Ωστόσο τα νήματα καθώς φαίνεται, κινούσε από το παρασκήνιο ο πανίσχυρος υπουργός εξωτερικών των Ηνωμένων Πολιτειών Χένρι Κίσινγκερ. Πόσο μάλλον αφού το σκάνδαλο Γουοτεργκέιτ είχε οδηγήσει στην παραίτηση του προέδρου Νίξον και στη διαδοχή του από το Τζέραλντ Φορντ (9 Αυγούστου 1974).

Τα σχέδια για τη… λύση.

Οι συζητήσεις εξελίχθηκαν υπό την αφόρητη πίεση της τουρκικής πλευράς, που διατηρούσε το διαπραγματευτικό «πλεονέκτημα» της στρατιωτικής απειλής! Οι Τουρκοκύπριοι ζητούσαν την άμεση αποδοχή των δικών τους προτάσεων, με άμεσο και ουσιαστικό στόχο τη διχοτόμηση του νησιού. Η Ελληνοκυπριακή πλευρά από την άλλη, προσπαθούσε μάταια να κερδίσει χρόνο προσβλέποντας σε μία επέμβαση του ΝΑΤΟ ή των Ηνωμένων Πολιτειών, που θα ανάγκαζε την τουρκική κυβέρνηση του Μπουλέντ Ετσεβίτ να αποσύρει τις κατοχικές δυνάμεις της. Το τελικό –εναλλακτικό σχέδιο που πρότεινε η Τουρκία (με τη σαφή ενθάρρυνση των Βρετανών) ήταν μία διχοτόμηση των κυπριακών εδαφών μεταξύ των δύο κοινοτήτων. Αυτό θα επιτυγχάνονταν είτε με καθορισμό σαφών γεωγραφικών ορίων (ζητούσαν το 34% της επιφάνειας, δηλαδή όλο το βόρειο τμήμα) είτε με μία μικρότερη επικράτεια στο βορρά, αλλά με την επιπλέον δημιουργία τουρκοκυπριακών Καντονιών στο νότο. Ο Κύπριος πρόεδρος Γλαύκος Κληρίδης, θεωρώντας ότι τα πράγματα έτσι θα οδηγούνταν στη διχοτόμηση, απέρριψε τις τουρκικές αξιώσεις και ζήτησε μία αναβολή της διάσκεψης για 24-48 ώρες, με στόχο να συνεννοηθεί με το Μακάριο.

Εφημερίδα Έθνος (11-8-1974)

Βήματα καλής θέλησης.

Ενώ ο Έλληνας πρωθυπουργός Κωνσταντίνος Καραμανλής δεχόταν έντονες πιέσεις από τον Χένρι Κίσινγκερ ώστε να συναινέσει στη μία εκ των τουρκικών προτάσεων, ο Γεώργιος Μαύρος είχε προβεί σε μία πρωτοβουλία καλής θέλησης. Ως ένα βήμα καλοπιστίας εκ μέρους της Ελλάδας, είχε δεσμευτεί για την απελευθέρωση των Τούρκων και Τουρκοκύπριων αιχμαλώτων που κρατούσε η Κυπριακή Εθνοφρουρά. Επίσης είχε δεχτεί να αποσυρθεί ο Κυπριακός στρατός από ορισμένα Τουρκοκυπριακά χωριά τα οποία κατείχε μετά τον «Αττίλα 1». Πράγματι, την Κυριακή 11 Αυγούστου αποδόθηκαν στους Τουρκοκυπρίους 11 Τούρκοι στρατιωτικοί που είχαν συλληφθεί. Επιπλέον ξεκίνησε και η αποχώρηση των εθνοφρουρών από τα τουρκικά χωριά.

Κύπριοι Εθνοφρουροί (Πηγή: IRI Beyond)

Το αδιέξοδο!

Τη Δευτέρα 12 Αυγούστου ο Ετσεβίτ διεμήνυσε πως έδινε διορία 48 ωρών στην ελληνοκυπριακή πλευρά (έως τις 10:00 μ.μ. της Τετάρτης) να κάνει αποδεκτό ένα από τα δύο σχέδια λύσης που είχαν διατυπωθεί από την Τουρκοκυπριακή πλευρά. Αυτό το απειλητικό τελεσίγραφο –το οποίο έμεινε προκλητικά αναπάντητο από τις μεγάλες δυνάμεις- ήταν ένα σαφές προμήνυμα για τις προθέσεις της τουρκικής ηγεσίας. Τα υπόλοιπα είναι ευρέως γνωστά. Στις 3:30 π.μ. της 14^ης Αυγούστου οι συνομιλίες διακόπηκαν απότομα στη Γενεύη και μετά από μόλις μία ώρα (!) στις 4:35 τα ξημερώματα ξεκίνησαν σφοδροί βομβαρδισμοί του ελληνικού τομέα της Λευκωσίας από την τουρκική αεροπορία. Παράλληλα εκδηλώθηκε προέλαση τουρκικών αρμάτων μάχης προς τα νοτιοανατολικά, με σαφή στόχο την κατάληψη της Αμμοχώστου και την πλήρη αποκοπή της χερσονήσου της Καρπασίας.

Επίμετρο.

Στην Ελλάδα η κοινή γνώμη εξεγέρθηκε κατά της στάσης των Αμερικανών, καθώς γενική ήταν η εντύπωση ότι η τουρκική νέα διείσδυση στην Κύπρο είχε –το λιγότερο- «εγκριθεί» από την υπερπόντια υπερδύναμη, κατά παράβαση των ψηφισμάτων του ΟΗΕ. Η Ελληνική κυβέρνηση μπροστά σε έναν άμεσα απειλούμενο (πλέον γενικευμένο) πόλεμο με την Τουρκία, επέλεξε να υποχωρήσει. Περιορίστηκε στη –συμβολική- αποχώρηση από το στρατιωτικό σκέλος του ΝΑΤΟ. Επέδειξε έτσι τη δυσφορία της για το ρόλο της Βορειοατλαντικής Συμμαχίας –και ειδικότερα των ΗΠΑ- στην μεγάλη κρίση του καλοκαιριού του 1974.