Ο «ματωμένος» Δεκέμβρης του 1944

(Γράφει ο Νίκος Δ. – Θ. Νικολαΐδης)

Κάθε Δεκέμβριο η σκέψη μου πλανιέται σε εκείνο το ολέθριο «κίνημα των Αριστερών»[*] με στόχο την κατάληψη της εξουσίας, που φέτος συμπληρώθηκαν 80 ακριβώς έτη από το ξέσπασμά του. Με το ψύχραιμο βλέμμα ενός μελετητή της ιστορίας και τόσα χρονιά μετά, είναι σχεδόν βέβαιο ότι μπορούμε να καταλήξουμε σε κάποια συμπεράσματα σχετικά με τους λόγους που ο λαός της Αθήνας βίωσε μία ακόμη τραγωδία εφάμιλλη εκείνων της Κατοχής, μόλις δύο μήνες μετά την Απελευθέρωσή του (12 Οκτωβρίου ’44) από τα ναζιστικά στρατεύματα.

[*]σύμφωνα με μία χαρακτηριστική έκφραση του πατέρα μου Δημήτρη Νικολαΐδη (1927-1990) ο οποίος είχε ζήσει τις δραματικές αυτές στιγμές της νεώτερης ιστορίας μας, ως ένας 17χρονος, ορφανός από πατέρα. Μάλιστα λίγο έλειψε να χάσει τη ζωή του όταν δίχως λόγο (ο ίδιος ήταν αμέτοχος στα γεγονότα) τον πολυβόλησε ένα βρετανικό αεροπλάνο ενώ προχωρούσε αμέριμνος επί της Ιεράς Οδού, στο ύψος της Γεωπονικής Σχολής. Στη φωτογραφία διακρίνεται (αριστερά) να βαδίζει μαζί με έναν φίλο του στην Οδό Σταδίου (1944). Φορούν τις στολές εξόδου του Ορφανοτροφείου Χατζηκώνστα.

Ιστορικό πλαίσιο

Βρισκόμαστε στο τελευταίο πια στάδιο της ανθρωποσφαγής του Β’ Π.Π. που είχε αρχίσει, τυπικά στις αρχές Σεπτεμβρίου του 1939, όταν η Μεγάλη Βρετανία και η Γαλλία κήρυξαν τον πόλεμο στη ναζιστική Γερμανία, με αφορμή τις συμμαχικές τους υποχρεώσεις προς την Πολωνία. 

Θυμίζω ότι την 1^η Σεπτεμβρίου η Βέρμαχτ εισέβαλε στην Πολωνία, μετά από διάφορα προσχήματα και δίχως να προηγηθεί πολεμικό τελεσίγραφο. Ήταν η κορύφωση μίας αλληλουχίας προκλήσεων του ηγέτη των Γερμανών εθνικοσοσιαλιστών («ναζί») Αδόλφου Χίτλερ, στις οποίες οι δυτικές δημοκρατίες προσπάθησαν να αντιδράσουν μόνο με διπλωματικά μέσα (Συμφωνία του Μονάχου, 1938). Ας δούμε τι προηγήθηκε.

Οι διεκδικήσεις του Χίτλερ.

Οι ναζί είχαν πετύχει να πάρουν την εξουσία στη Γερμανία τον Ιανουάριο του 1933 «στραγγαλίζοντας» τη Δημοκρατία της Βαϊμάρης, το διάδοχο πολιτικό σύστημα της χώρας μετά την ήττα στον Α’ Π.Π. (1914-1918) και την οριστική κατάργηση της μοναρχίας. Το πέτυχαν με πομπώδεις εξαγγελίες αλλά και εγκληματική δράση μέσω των «ταγμάτων εφόδου» τους που συγκρούονταν σχεδόν καθημερινά στους δρόμους με αντίπαλες ομάδες, σκορπώντας τον τρόμο. Επιπλέον, ο γερμανικός λαός είχε υποστεί μεγάλη ταλαιπωρία από τις βαρύτατες πολεμικές αποζημιώσεις στις οποίες είχε καταδικαστεί η ηττημένη πρώην αυτοκρατορία τουτελευταίου Κάιζερ (Γουλιέλμου). Ανεργία και ανασφάλεια ταλάνιζαν τον κόσμο, μαζί με μία εκτεταμένη αίσθηση απογοήτευσης αλλά και αγανάκτησης για το κατάντημα της πάλαι ποτέ ισχυρής χώρας, που επικρατούσε στο μεγαλύτερο μέρος του πληθυσμού. Το «κραχ» του Χρηματιστηρίου της Νέας Υόρκης (1929) είχε επιφέρει τις οικονομικές επιπτώσεις του και στην Ευρώπη, δημιουργώντας ένα ασφυκτικό «κοκτέιλ». Πάνω σε αυτή τη συγκυρία, βρέθηκε ένα ασήμαντο κόμμα που στο ξεκίνημά του δε διέθετε παρά ελάχιστη απήχηση στον πληθυσμό, να αρπάξει την ευκαιρία! Ο Χίτλερ, ένας άσημος βετεράνος λοχίας του «Μεγάλου Πολέμου» που είχε κινδυνέψει να χάσει την όρασή του στα χαρακώματα και τον κατέτρεχαν έμμονες ιδέες, οραματίστηκε τον εαυτό του σαν μελλοντικό σωτήρα του κράτους. Όταν οι ελπίδες του για την είσοδο στη Σχολή Καλών Τεχνών της Βιέννης (ναι, ομελλοντικός τύραννος ζωγράφιζε!) διαψεύστηκαν οικτρά, έπεισε τον εαυτό του πως ο ίδιος προορίζονταν για κάτι πιο μεγάλο. Οι πολιτικοί, οι στρατηγοί και οι… Εβραίοι της χώρας είχαν προδώσει τη Γερμανία, με το «πισώπλατο μαχαίρωμα» που οδήγησε στη συνθηκολόγηση τον αήττητο γερμανικό στρατό και στην ταπεινωτική συνθήκη των Βερσαλλιών. Οι κομμουνιστές, που βρίσκονταν πίσω από τη συνωμοσία, αποτελούσαν μία «γάγγραινα» η οποία έπρεπε να εκμηδενιστεί. Οι λαοί χωρίζονταν, σύμφωνα με την αρρωστημένη σκέψη του σε τρεις κατηγορίες (ανώτεροι, συνήθεις, υπάνθρωποι) και μόνο η πρώτη από αυτές (στην οποία η «Άρεια» γερμανική φυλή ήταν κυρίαρχη) προοριζόταν να κυβερνήσει την Ευρώπη, αν όχι την υφήλιο. Μία σειρά από πρωτοφανή «επιχειρήματα» που αποδείκνυαν όλα τα προηγούμενα συμπεράσματά του, μαζί με το όραμά του για την αναγέννηση του Ράιχ, περιλαμβάνονται στο πόνημά του με τίτλο «Ο Αγών μου». Το συνέγραψε έγκλειστος στη φυλακή, μετά το πρώτο, αποτυχημένο εγχείρημά του να καταλάβει την εξουσία στα 1923, γνωστό ως «Το Κίνημα της Μπυραρίας».

Ναζιστική δικτατορία.

Στις αρχές του 1933 οι ναζί είχαν αποκτήσει μία σημαντική βάση στον πληθυσμό, αλλά το ποσοστό που πήραν στις εκλογές, παρότι μεγάλο, δε αρκούσε για να σχηματίσουν αυτοδύναμη κυβέρνηση. Σοσιαλιστές και κομμουνιστές είχαν τον πρώτο λόγο, όμως τα διάφορα συμφέροντα των καπιταλιστών και οι πολιτικοί συσχετισμοί έπεισαν το γηραιό πρόεδρο της δημοκρατίας και πρώην στρατάρχη Χίντεμπουργκ, να τον διορίσει καγκελάριο. Μετά το θάνατο του στρατάρχη, λίγους μήνες αργότερα, πραξικοπηματικά ο Χίτλερ συνένωσε τα δύο αξιώματα και έγινε έτσι ο «Φύρερ» αρχηγός του νέου κράτους («Γ’ Ράιχ»), κηρύσσοντας δικτατορία. Αφού απαγόρευσε τα πολιτικά κόμματα πλην του δικού του και «φίμωσε» τον Τύπο, σύντομα ξεκαθάρισε τους λογαριασμούς με τους εσωτερικούς ανταγωνιστές του («Νύκτα των Μεγάλων Μαχαιριών»), ενώ έδειξε στον εβραϊκό πληθυσμό τις προθέσεις του («Νύκτα των Κρυστάλλων»).

Τα… «προεόρτια»…

Έχοντας τον απόλυτο έλεγχο στη Γερμανία, όπου κάθε αντίθετη φωνή καταπνίγονταν, ο εμμονικός δικτάτωρ άρχισε να εκδηλώνει τις επιθυμίες του. Αμφισβητώντας τους όρους της συνθήκης των Βερσαλλιών προχώρησε σε στρατιωτική κατάληψη της ζώνης των εργοστασίων του Σάαρ και οργάνωσε στρατό, αεροπορία και ναυτικό πέραν των περιορισμών που είχαν τεθεί. Ενσωμάτωσε αναίμακτα στο Ράιχ την Αυστρία («Άνσλους») και απαίτησε την κατάληψη της Σουδητίας, μίας επαρχίας στη δυτική Τσεχοσλοβακία, όπου κατοικούσαν πολλοί γερμανικής καταγωγής πληθυσμοί. Όταν το πέτυχε με αντίκρισμα τη δέσμευσή του αυτό να είναι το τελευταίο που θα απαιτούσε, άρχισε να ζητά φορτικά το διάδρομο της ελεύθερηςπόλης του Ντάντσιχ στην Πολωνία, ώστε να αναπνεύσει το κράτος του! Το καλοκαίρι του 1939 συνήψε σύμφωνο μη επίθεσης με τη Σοβιετική Ρωσία (που από τη μεριά του ο Στάλιν δέχτηκε με ανακούφιση), για να εξασφαλίσει τα νώτα του μέχρι τη στιγμή που οι συνθήκες θα του επέτρεπαν να στραφεί και προς Ανατολάς, όπως εξ’ αρχής άλλωστε, επιδίωκε.

Σαρωτικές νίκες.

Η Γερμανία σε σύντομο χρόνο κατέλαβε μία ολόκληρη σειρά από ευρωπαϊκές χώρες (Πολωνία, Δανία, Νορβηγία, Βέλγιο, Ολλανδία, Γαλλία) και απείλησε με κατάληψη ακόμη και την Αγγλία, αν και η απόβασή τους εκεί ουδέποτε πραγματοποιήθηκε. Έως το φθινόπωρο του ’40 που κρίθηκε η «Μάχη της Αγγλίας» υπέρ των Βρετανών, η Βέρμαχτ και η Λουφτβάφε έδειχναν ακατανίκητες. Τον Οκτώβριο η σύμμαχός της φασιστική Ιταλία του Μπενίτο Μουσολίνι εισέβαλε στην Ελλάδα, αλλά γρήγορα υπέστη πανωλεθρία και οι ελληνικές δυνάμεις απελευθέρωσαν την ελληνόφωνη Βόρεια Ήπειρο, στη νότια Αλβανία. Ο Χίτλερ, που αγωνιούσε να κλείσει όλα τα άλλα μέτωπα ώστε να στραφεί προς την ΕΣΣΔ, κατέλαβε τη χώρα μας όπως και τη Γιουγκοσλαβία, την άνοιξη του 1941 και τον Ιούνιο επιτέθηκε με ένα γιγάντιο εκστρατευτικό σώμα (3 εκατομμύρια άνδρες, αποτελούμενο από Γερμανούς, Ιταλούς, Ρουμάνους, Ούγγρους, Ισπανούς εθελοντές, Σλοβάκους, Κροάτες, Φινλανδούς) κατά των Σοβιετικών. Προηγούμενα οι Ρώσοι είχαν καταλάβει την Ανατολική Πολωνία (σύμφωνα με μυστικό πρωτόκολλο που είχαν υπογράψει με τους Γερμανούς) ενώ το 1939-40 απείλησαν με διαμελισμό και τη Φινλανδία, αποκτώντας τη σημαντική χερσόνησο της Καρελίας. Τώρα οι δύο πρώην σύμμαχοι ήταν αντίπαλοι, σε έναν ολοκληρωτικό πόλεμο, αφού ο Χίτλερ έδωσε εντολή να μην τηρούνται τα σχετικά πολεμικά πρωτόκολλα στον πόλεμο στην Ανατολή! Το Δεκέμβριο του 1941 η σύρραξη πήρε παγκόσμιες διαστάσεις μετά την είσοδο των ΗΠΑ στον πόλεμο, εξαιτίας της Ιαπωνικής επίθεσης στο Περλ Χάρμπορ της Χαβάης.

Στην Ελλάδα.

Η κατάσταση στη χώρα μας ήταν τραγική. Λόγω του ναυτικού αποκλεισμού των συμμάχων μας Άγγλων, οι τροφές είχαν εξαφανιστεί και η οικονομία μας γρήγορα καταστράφηκε ολοσχερώς από τη δέσμευση όλων των διαθέσιμων πόρων για τις ανάγκες των κατοχικών δυνάμεων. Οι υποδομές και οι συγκοινωνίες βρίσκονταν σε άθλια κατάσταση λόγω των βομβαρδισμών και της επιστράτευσής τους από τους κατακτητές. Ο πληθωρισμός «κάλπαζε» με δαιμονιώδη ρυθμό, καθώς την έκδοση κατοχικών (απατηλής αξίας) νομισμάτων προς εξυπηρέτηση των κατακτητών ακολούθησε η σύναψη αναγκαστικού δανείου υπέρ των στρατευμάτων του εχθρού. Ο κόσμος (ειδικά τον πρώτο χειμώνα 1941 προς 1942) πέθαινε κατά εκατοντάδες καθημερινά στους δρόμους της Αθήνας. Η Ελλάδα βρισκόταν υπό τριπλό ζυγό (Ιταλοί και Γερμανοί στα μεγάλα αστικά κέντρα και τις επαρχίες, ενώ οι Βούλγαροι είχαν καταλάβει με τις «ευλογίες» του Χίτλερ ολόκληρη την Ανατολική Μακεδονία και τη Θράκη) και βασιζόταν μόνο σε μεμονωμένες πρωτοβουλίες ουδέτερων κρατών (Ελβετίας, Σουηδίας, ΗΠΑ, Τουρκίας) ώστε να ανασάνει. Η «μαύρη αγορά» θέριεψε, περιουσίες άλλαζαν κάτοχο εν ριπή οφθαλμού αντί πινακίου φακής, προδότες και τυχοδιώκτες εκμεταλλεύονταν τις οικτρές συνθήκες για να προσπορίσουν για τον εαυτό τους οφέλη, αδιαφορώντας για τους συνανθρώπους τους. Οι παλαιοί πολιτικοί, εκτός δραστηριότητας από χρόνια λόγω της Μεταξικής δικτατορίας (1936-41) έδειχναν ανήμποροι και διστακτικοί να αναλάβουν κάποια ενέργεια, η κατοχική κυβέρνηση («Κουίσλιγκ») «αβαντάριζε» το έργο των κατακτητών και η βασιλική κυβέρνηση του Γεωργίου βρισκόταν στην ασφάλεια της Μέσης Ανατολής. Μόνο οι κομμουνιστές, που διέθεταν συνωμοτική οργάνωση από το μεσοπόλεμο, ήταν σε θέση να αντιδράσουν δημιουργώντας αντάρτικο.

 ΕΑΜ και ΕΛΑΣ

Πρώτο το ΚΚΕ πήρε την πρωτοβουλία να αναπτύξει ένα βιώσιμο ανταρτικό δίκτυο που σύντομα απλώθηκε σχεδόν σε όλη την Ελλάδα. Το ΕΑΜ ήταν ο πολιτικός φορέας και ο ΕΛΑΣ το ένοπλο τμήμα του. Οι Βρετανοί πολύ γρήγορα αποφάσισαν να στηρίξουν το ελληνικό αντιστασιακό κίνημα, πρώτα για στρατιωτικούς λόγους και μετά για πολιτικούς. Ενίσχυσαν όμως ιδιαίτερα και τους εθνικιστές αντάρτες του 50χρονου συνταγματάρχη Ναπολέοντα Ζέρβα, ηγέτη του ΕΔΕΣ και έστειλαν ολιγομελή αποστολή για τη διενέργεια δολιοφθορών, ώστε να πετύχουν μία ανατροπή της κατάστασης στο μέτωπο της Β. Αφρικής, όπου ο γερμανός στρατάρχης Ρόμελ απειλούσε να καταλάβει την Αίγυπτο! Το ΕΑΜ, σταδιακά, από το φθινόπωρο του 1941 είχε πετύχει να εγκαθιδρύσει ένα δικό του «κράτος» στα βουνά (ιδρύοντας θεσμούς όπως λαϊκής δικαιοσύνης και τοπικής αυτοδιοίκησης, οργανώνοντας πολιτιστικές εκδηλώσεις και προστατεύοντας τις καλλιέργειες) καθώς είχε απελευθερώσει -με την ισχύ των όπλων του ΕΛΑΣ- εκτεταμένες ορεινές –κυρίως- περιοχές. Ο «Άρης Βελουχιώτης» (ψευδώνυμο του Θανάση Κλάρα, ενός πρώην αστού γεωπόνου που ήταν φανατικά προσηλωμένος στην επαναστατική-κομμουνιστική ιδεολογία) απέκτησε τη φήμη ενός σπουδαίου πολέμαρχου, ωστόσο οι αμείλικτες τακτικές που εφάρμοζε εναντίον των αντιπάλων του, γρήγορα τον κατέστησαν μία πολύ αμφιλεγόμενη προσωπικότητα (πολλοί τον λάτρευαν σαν ήρωα, άλλοι τον μισούσαν ως αιμοσταγή εγκληματία). Στην πρωτεύουσα, η τρίτη κατά σειρά δωσιλογική κυβέρνηση του Δημήτριου Ράλλη (προηγήθηκαν εκείνες του στρατηγού Τσολάκογλου και του καθηγητή Λογοθετόπουλου), ίδρυσε τα προδοτικά «Τάγματα Ασφαλείας». Αυτά ήταν μία ένοπλη εγκληματική μονάδα στήριξης των κατακτητών, της οποίας οι άνδρες ήταν ενδεδυμένοι με τη στολή του Ευζώνου («γερμανοτσολιάδες») η οποία ξεκίνησε απηνείς διωγμούς όχι μόνο κατά των κομμουνιστών, αλλά και των υπόλοιπων Ελλήνων πατριωτών.

Η σύγκρουση.

Από τη στιγμή που το ΚΚΕ είχε ηγηθεί της Αντίστασης, η σκόπευσή του ήταν να καθιερωθεί ως η μοναδική αντιστασιακή ομάδα στη χώρα, απορροφώντας ή καταστρέφοντας άλλους μικρότερους σχηματισμούς. Ως επαναστατικό κόμμα είχε οπωσδήποτε στα σχέδιά του την κατάληψη της αρχής μετά την απελευθέρωση και σίγουρα ήταν αποφασισμένο να μην επιτρέψει την επάνοδο του επίορκου μονάρχη, ούτε την επιβολή νέας φασιστικού τύπου δικτατορίας. Προσέβλεπε όμως στη… «δικτατορία του προλεταριάτου», σύμφωνα με την κομμουνιστική-μαρξιστική επιδίωξη, μίας δηλαδή «λαϊκής δημοκρατίας» («λαοκρατίας») που θα έβαζε τα θεμέλια του αταξικού κράτους. Αυτό γρήγορα οδήγησε την κατάσταση στα άκρα, αφού οι Βρετανοί προσέβλεπαν στην εξουδετέρωσή των κομμουνιστών, προκειμένου τη στιγμή της απελευθέρωσης, η Ελλάδα να αποκτήσει μία κυβέρνηση φιλικά προσκείμενη σε αυτούς, με επικεφαλής τον Αγγλόφιλο βασιλιά. Ο λαός της χώρας παρακολουθούσε τις εξελίξεις, έχοντας ταχθεί με συντριπτικούς αριθμούς στην πλευρά του ΕΑΜ (που έφτασε να διαθέτει 2.000.000 μέλη το 1944), αλλά στα βουνά είχε ξεσπάσει από τα μέσα περίπου του 1943 ένας αιματηρός εμφύλιος! Μετά τη μοναδική στα χρονικά συνεργασία αριστερών και εθνικιστών Ελλήνων ανταρτών στο Γοργοπόταμο (Νοέμβριος του 1942) όπου με τη σύμπραξη Βρετανών κομάντο σημειώθηκε μία μεγάλη επιτυχία (ανατίναξη της γέφυρας και σταμάτημα για 6 εβδομάδες της δυνατότητας τροφοδοσίας του Ρόμελ στην Αφρική) εν συνεχεία η εκατέρωθεν δυσπιστία οδήγησε σε σύρραξη! Ο ΕΛΑΣ κατεδίωξε λυσσωδώς τον ΕΔΕΣ, κατηγορώντας το Ζέρβα για υποκρισία και μειοδοσία, ενώ τρεις φορές οι μονάδες του διέλυσαν δια της βίας τον μικρό ανταρτικό σχηματισμό του δημοκράτη συνταγματάρχη Δημήτριου Ψαρρού, εκ των ιδρυτικών μελών της ΕΚΚΑ. Η δολοφονία του τελευταίου, μαζί με αρκετών επιτελών του από άνδρες του ΕΛΑΣ (κάτω από συνθήκες που ουδέποτε διευκρινίστηκαν επαρκώς) υπήρξε ένα από τα μελανότερα σημεία της δράσης των αριστερών ανταρτών. Με την παρέμβαση των Άγγλων και τη Συμφωνία της Πλάκας (στις αρχές του 1944) η κλιμάκωση της αδελφοκτόνας σύγκρουσης έδειξε να αποφεύγεται.

Το μοίρασμα του κόσμου σε… ποσοστά!

Καθώς από την αρχή του 1943 και τη συνθηκολόγηση της 6^ης Γερμανικής στρατιάς στο Στάλινγκραντ ο πόλεμος πήρε άλλη τροπή, οι τρεις σύμμαχοι (ΗΠΑ, Αγγλία, ΕΣΣΔ) διαβλέποντας την επικράτησή τους, προχώρησαν σε αποφάσεις για το μέλλον της Ευρώπης. Ο Ρώσος δικτάτορας Ιωσήφ Στάλιν απαίτησε ανταλλάγματα, προκειμένου να συναινέσει στις βλέψεις των δύο δυτικών συμμάχων του. Με αλλεπάλληλες συναντήσεις τους οι μελλοντικοί νικητές καθόρισαν ζώνες επιρροής στην Ευρώπη, απόντων των λαών της! Οι πρώην σύμμαχοι του Χίτλερ (Βουλγαρία, Ουγγαρία, Ρουμανία) συμφωνήθηκε να περιέλθουν στον έλεγχο της ΕΣΣΔ μαζί και με την Πολωνία, ενώ στην Τσεχοσλοβακία και στη Γιουγκοσλαβία τα συμφέροντα θα μοιράζονταν. Η Ελλάδα πέρασε στο δυτικό «στρατόπεδο», όπως και οι υπόλοιπες χώρες της δυτικής Ευρώπης. Τα ποσοστά «επιρροής» που συμφωνήθηκαν λέγεται πως γράφτηκαν πρόχειρα σε ένα κομμάτι… χαρτοπετσέτας, που ο Στάλιν προέτρεψε τον βρετανό πρωθυπουργό Ουίνστον Τσώρτσιλ να το κρατήσει. Το χαρτάκι έγραφε, μεταξύ άλλων «Ελλάδα: 90% Αγγλία – 10% ΕΣΣΔ).

Συμφωνίες Λιβάνου – Καζέρτας.

Παρά τις όποιες αντιρρήσεις που έχουν διατυπωθεί, θεωρώ ότι η ηγεσία του Κ.Κ.Ε. θα έπρεπε να έχει πληροφορηθεί τα συμβάντα. Με βάση την εξέλιξη των πραγμάτων συμφώνησε να υπογράψει από κοινού με την εξόριστη ελληνική κυβέρνηση δύο συμφωνίες ειρήνευσης και συνεργασίας (Λίβανου, Καζέρτας), βάσει των οποίων οι ανταρτικοί του σχηματισμοί προσχωρούσαν στο Συμμαχικό Στρατηγείο της Μέσης Ανατολής, υπό την αρχηγία των Βρετανών. Περαιτέρω, στην κυβέρνηση Εθνικής Ενότητας που θα επέστρεφε σύντομα στην απελευθερωμένη χώρα θα ηγείτο ο κεντρώος πρωθυπουργός Γεώργιος Παπανδρέου. Το ΚΚΕ, το ΕΑΜ και η ΠΕΕΑ («Κυβέρνηση των Βουνών») θα εκπροσωπούνταν σε αυτή, με έξι υπουργεία. Συμφωνήθηκε ακόμη ο βασιλιάς να μην επιστρέψει στη χώρα αν δεν προηγηθεί ελεύθερο δημοψήφισμα για τη μορφή του Πολιτεύματος. Οι ανταρτικοί και άλλοι τακτικοί ελληνικοί στρατιωτικοί ή πολιτικοί σχηματισμοί (Γ’ Ορεινή Ταξιαρχία, Ιερός Λόχος, Πολιτοφυλακή του ΕΑΜ) θα διαλύονταν και τα μέλη τους θα αποτελούσαν βάσει ποσοστού, το νέο ελληνικό εθνικό στρατό). Επίσης τα «Τάγματα Ασφαλείας» χαρακτηρίστηκαν προδοτικοί σχηματισμοί και τα μέλη τους καλούνταν να καταθέσουν άμεσα τα όπλα και να παραδοθούν στις συμμαχικές δυνάμεις. Οι δωσίλογοι πολιτικοί και οι άλλοι προδότες και συνεργάτες των αρχών κατοχής (χωροφύλακες, «Χίτες», προσωπιδοφόροι, «Μπουραντάδες» και βασανιστές της Ειδικής Ασφάλειας) θα παραπέμπονταν σε δίκες, προκειμένου να απολογηθούν για τις πράξεις τους. Οι ακίνητες περιουσίες που είχαν χαθεί θα επιστρέφονταν στους νόμιμους κατόχους τους. Αυτά ανέμενε ο βασανισμένος επί πολλά χρόνια ελληνικός λαός και σε αυτά συμφώνησε το Κ.Κ.Ε.

Απελευθέρωση και προσδοκίες.

Στις 12 Οκτωβρίου του 1944 οι Γερμανοί εγκατέλειψαν επιτέλους την Αθήνα και ο κόσμος ξέσπασε σε πρωτοφανείς πανηγυρισμούς για τη μεγάλη νύχτα που επιτέλους είχε φτάσει στο τέλος της. Εν τω μεταξύ και ενώ αναμένονταν η κυβέρνηση με τους Βρετανούς, ο ΕΛΑΣ υπό το «Βελουχιώτη» είχε επιτεθεί κατά των θυλάκων των «Ταγμάτων Ασφαλείας», εκκαθαρίζοντας ολόκληρη την Πελοπόννησο. Σφαγήτων ανδρών των Ταγμάτων και των συγγενών τους σημειώθηκε μετά την παράδοσή τους στο Μελιγαλά, γεγονός που προκαλεί ακόμη και σήμερα, τον αποτροπιασμό. Παραμονές της απελευθέρωσης ο «Άρης» μίλησε σε μεγάλη λαϊκή συγκέντρωση στην Πλατεία της Λαμίας, εκφωνώντας έναν μνημειώδη λόγο που ουσιαστικά αποτελεί την πολιτική του διαθήκη. Στις 18 Οκτωβρίου του ’44 ο Γεώργιος Παπανδρέου ύψωνε την ελληνική σημαία στην Ακρόπολη, το σύμβολο του αρχαιοελληνικού πολιτισμού. Η Ελλάδα, επιτέλους ανέπνευσε ελεύθερη. Στις έξι προηγούμενες ημέρες κατά τις οποίες στη χώρα υπήρχε εμφανές κενό εξουσίας, το Κ.Κ.Ε. τηρώντας τα συμφωνημένα δεν επιχείρησε τη βίαιη κατάληψη της εξουσίας, σημείο που πρέπει να ληφθεί υπόψη.

Η σύνθεση του νέου στρατού.

Κομβικής σημασίας ζήτημα αποτελούσε μία αποδοχή των όρων για τη δημιουργία νέου εθνικού στρατού και νέας Εθνοφυλακής, στη θέση της ΕΑΜικής Πολιτοφυλακής. Το ΚΚΕ, θεωρώντας ότι οι αριθμοί ήταν υπέρ του, ζήτησε τα ποσοστό της συμμετοχής των ανδρών του ΕΛΑΣ να είναι της τάξης του 50%, όπως ήταν και εύλογο, βάσει της στρατιωτικής αξίας και της συμμετοχής του στην Αντίσταση. Ο δημοκράτης συνταγματάρχης Στέφανος Σαράφης (στρατιωτικός αρχηγός του ΕΛΑΣ) υποστήριξε αυτήν την απαίτηση. Ο Βρετανός αρχιστράτηγος Σκόμπυ (τοποτηρητής των Βρετανικών συμφερόντων στην Αθήνα) ανακοίνωσε ότι όλοι οι ανταρτικοί σχηματισμοί θα έπρεπε μέχρι το πρώτο δεκαήμερο του Δεκεμβρίου να παραδώσουν τα όπλα τους. Η πλευρά Παπανδρέου προσπάθησε να πετύχει μία πιο ευνοϊκή συμφωνία ποσοστών για τη σύνθεση του νέου στρατεύματος, την οποία το Κ.Κ.Ε. δεν αποδέχτηκε. Θεωρούσε τη Γ’ Ορεινή Ταξιαρχία και τον Ιερό Λόχο (που είχαν πολεμήσει στο πλευρό των συμμάχων στην Ιταλία και στη Μέση Ανατολή) ακραιφνείς φιλοβασιλικούς σχηματισμούς, που ουσιαστικά θα αποτελούσαν τους «πραιτωριανούς» του νέου καθεστώτος. Τον ισχυρισμό τους βάσιζαν στις μαζικές εκκαθαρίσεις που είχαν επιβληθεί στις ελληνικές μονάδες της Μέσης Ανατολής από τους Βρετανούς, ύστερα από την κατάπνιξη μίας προηγηθείσας εξέγερσης δημοκρατών αξιωματικών και οπλιτών.

Το μοιραίο συλλαλητήριο.

Ενώ οι συζητήσεις έβαιναν πλέον σε αδιέξοδο οι έξι υπουργοί του ΕΑΜ-ΚΚΕ παραιτήθηκαν και ο ΕΛΑΣ επανασύστασε το γενικό στρατηγείο του. Ήταν φανερό πια, ότι τα πράγματα οδηγούνταν σε σύγκρουση. Το ΕΑΜ οργάνωσε μαζική συγκέντρωση στην Πλατεία Συντάγματος για τις 3 Δεκεμβρίου ημέρα Κυριακή, ενώ για τη Δευτέρα προκηρύχθηκε στην Αθήνα  γενική απεργία. Αιτήματα των διαδηλωτών ήταν η «Λαοκρατία» και η «Τιμωρία των προδοτών». Ενώ ο Παπανδρέου αρχικά έδωσε άδεια για τη συγκέντρωση, αργά το βράδυ της παραμονής της η κυβέρνηση την ανακάλεσε, βασισμένη σε πληροφορία της τελευταίας στιγμής, ότι η εκδήλωση επρόκειτο να μετατραπεί σε κομμουνιστικό πραξικόπημα. Ωστόσο ο κόσμος από πολλές γειτονιές ξεκίνησε από τα ξημερώματα να συρρέει στο Σύνταγμα, ενώ οι διαδηλωτές ήσαν στη συντριπτική πλειοψηφία τους (πλην λίγων μελών περιφρούρησης) άοπλοι. Αυτό και μόνο το γεγονός, που αποδείχτηκε τραγικά στη συνέχεια (όταν ουδείς αντάλλαξε τα πυρά κατά των διαδηλωτών) καταδεικνύει και τους στόχους που εξυπηρετούσε η εκ των υστέρων ανάκληση της άδειας των αρχών.

Πλατεία Συντάγματος, 4 Δεκεμβρίου 1944

Η παραδοχή της ενοχής!

Τα υπόλοιπα ήταν η «σπίθα» για να φουντώσει η «φωτιά» που όλες τις προηγούμενες ημέρες απειλούσε να κάψει την Αθήνα! Δεκάδες διαδηλωτές σκοτώθηκαν ή τραυματίστηκαν κατά τη διάρκεια της συγκέντρωσης, όταν ο επικεφαλής της Αστυνομίας Άγγελος Έβερτ διέταξε «πυρ στο ψαχνό», κάτι που δε δίστασε να παραδεχτεί κι ο ίδιος με συνέντευξή του λίγα χρόνια μετά. «Ήταν… » είπε, «… η πιο σημαντική απόφαση της ζωής μου»… Επίσης το μέλος της «Χ» και μετέπειτα βουλευτής Νίκος Φαρμάκης, παραδέχτηκε με κυνισμό ότι πυροβολούσε (εκείνος και οι υπόλοιποι συνάδελφοί του) από ψηλά κατά του άοπλου και απροστάτευτου κόσμου, που… «έπεφταν σαν τα σπουργίτια»! Την επόμενη ημέρα τα θύματα κηδεύτηκαν και μία νέα πορεία έφτασε ειρηνικά έως το Σύνταγμα. Ακολούθησε όμως νέα εκατόμβη πυρών από τις αρχές! Ωστόσο από τις βραδινές ώρες της Κυριακής, το «κίνημα» είχε ξεκινήσει! Ομάδες Πολιτοφυλακής του ΕΑΜ και άνδρες της ΟΠΛΑ κατέλαβαν αστυνομικά τμήματα και σταθμούς χωροφυλακής σε όλη την πρωτεύουσα, υλοποιώντας παράλληλα τις προγραφές αντιφρονούντων και άλλων... «εχθρών του λαού».

«Δεκεμβριανά»

Επί 33 ολόκληρες ημέρες η Αθήνα κάηκε κυριολεκτικά, στις ίδιες της τις στάχτες! Συγκρούσεις γενικεύτηκαν και σιγά - σιγά επεκτάθηκαν σε όλες στις γειτονιές, ενώ τα μέλη της κυβέρνησης μαζί με το βρετανικό επιτελείο κατέφυγαν στο Ξενοδοχείο της Μεγάλης Βρετανίας (που αποκλήθηκε ειρωνικά, «Σκομπία»). Ο Τσώρτσιλ σε συνεργασία με το Βρετανό πρέσβη Λίπερ προσπάθησε να επιβάλλει τη θέλησή του σε έναν τρομοκρατημένο Παπανδρέου, που υποχρεώθηκε να κάνει τον… άρρωστο. Σε λίγα 24ωρα όλη η Αθήνα φαινόταν να ελέγχεται από τον ΕΛΑΣ (του οποίου ωστόσο, βασικοί σχηματισμοί υπό το Βελουχιώτη είχαν σταλθεί εναντίον του Ζέρβα στην Ήπειρο) και στην κυβέρνηση απέμεναν μόλις λίγα τετραγωνικά στο Σύνταγμα! Η τριαρχία του ΚΚΕ υπό το Γ. Σιάντο είχε καταστήσει σαφές ότι δεν θα έπρεπε να χτυπηθούν οι Βρετανοί, πιστεύοντας αφελώς ότι θα έμεναν αμέτοχοι.

Οι Βρετανοί εισβάλουν στα γραφεία του ΕΑΜ στην οδό Κοραή.

Βρετανική εμπλοκή.

Ο Τσώρτσιλ ξεκίνησε να στέλνει ενισχύσεις ενώ διέταξε το Σκόμπι να ενεργεί σα να βρίσκεται όχι στην πρωτεύουσα μίας συμμάχου χώρας αλλά σε… αποικιακή πόλη, όπου έχει ξεσπάσει τοπική εξέγερση! Και ενώ ο Σταθμός Χωροφυλακής στου Μακρυγιάννη αμύνθηκε ηρωικά μέχρις εσχάτων και άντεξε την επίθεση πολλαπλάσιων μαχητών του ΕΛΑΣ, άλλοι σημαντικοί στόχοι είχαν πέσει στα χέρια των επαναστατών. Ωστόσο γρήγορα έγινε αντιληπτό πως οι Βρετανοί (που είχαν ενισχυθεί ακόμη και με αποικιακά στρατεύματα) δεν ήταν διατεθειμένοι να αφήσουν να χαθεί ο έλεγχος. Ο Τσώρτσιλ, κοροϊδεύοντας τον Αμερικανό Πρόεδρο Ρούσβελτ σχετικά με τις Βρετανικές απώλειες που είχαν καταγραφεί για την υποστήριξη της Ελλάδας (κατά τον πόλεμο 1940-41), αλλά και τη Βρετανική Βουλή όπου η Εργατική αντιπολίτευση καταδίκασε με σφοδρότητα την εισβολή στην Αθήνα, έφτασε στο σημείο να στείλει τόσα στρατεύματα εδώ, που ξεπερνούσαν κατά πολύ τον αριθμών των μελών του βρετανικού εκστρατευτικού σώματος στο ξεκίνημα του πολέμου!

Εφημερίδα 'Ελευθερία'.

Ασυγχώρητες υπερβασίες…

Εκτός από τις «αναμενόμενες» δολοφονίες, πολλοί άρπαξαν την ευκαιρία να ξεκαθαρίσουν κάθε είδους διαφορές που είχαν με συμπολίτες, συναδέλφους, ανταγωνιστές ή γείτονες. Η Πολιτοφυλακή του ΕΑΜ ενήργησε απερίσκεπτα, συλλαμβάνοντας, «ανακρίνοντας» και δολοφονώντας δεκάδες αθώων πολιτών («αντιδραστικοί» κλπ) που απλά είχαν πέσει θύματα κακόβουλης κατάδοσης, ή ανήκαν σε αντίπαλο ιδεολογικά χώρο. Πάρα πολλοί «Αρχειομαρξιστές» και «Τροτσκιστές» περιλαμβάνονταν στους εχθρούς του ΚΚΕ και εξολοθρεύτηκαν αναίτια. Επίσης η τακτική της κράτησης χιλιάδων ομήρων (μεταξύ των οποίων ο συγγραφέας ΜένηςΚουμανταρέας με τη μητέρα του) που οδηγήθηκαν υπό τραγικές συνθήκες εκτός Αττικής, είναι μία πράξη ασυγχώρητη. Αντίλογος υψώθηκε βέβαια από τους υπεύθυνους και έχει να κάνει με «προληπτικό μέτρο» για την εξασφάλιση ότι οι σύντροφοί τους στην Αθήνα δεν θα υποστούν αντίποινα. Όμως αυτό είναι φτηνή δικαιολογία και σε καμιά περίπτωση δεν μπορεί να αντισταθμίσει τόσους άδικους θανάτους.

Αρχιεπίσκοπος Δαμασκηνός.

Ματωμένα Χριστούγεννα!

Βλέποντας ότι η κατάσταση δεν είχε ακόμη αντιστραφεί, ο ίδιος ο Τσώρτσιλ μαζί με τον υπουργό εξωτερικών Ήντεν έφτασαν στην Αθήνα την παραμονή των Χριστουγέννων. Υπό την προεδρία του επιβλητικού αντιβασιλιά-αρχιεπίσκοπου Δαμασκηνού πραγματοποιήθηκε σύσκεψη των εμπλεκομένων στη «Μεγάλη Βρετανία». Το ΚΚΕ πιστεύοντας ότι η άφιξη του Άγγλου πρωθυπουργού έκρυβε αδυναμία εκ μέρους του, έμεινε ακλόνητο στις απαιτήσεις του. Έτσι μία τελευταία ευκαιρία να σταματήσει η αλληλοσφαγή, ακυρώθηκε. Τις επόμενες ημέρες οι επιθέσεις των Βρετανών εντάθηκαν και ο ΕΛΑΣ μη αντέχοντας περαιτέρω, αποχώρησε από την Αθήνα στις 5-6 Ιανουαρίου του 1945. Ακολούθως συμφωνήθηκε ανακωχή ενώ στα μέσα Φεβρουαρίου υπογράφτηκε η Συμφωνία της Βάρκιζας, που έθετε το επίσημο τέλος μίας από τις πλέον αιματόβρεχτες περιόδους της ελληνικής υπόθεσης. Ήταν η μοναδική φορά στα χρονικά που δύο συμμαχικές πλευρές βρέθηκαν εναντίον η μία της άλλης, κατά τη διάρκεια πολέμου ακόμη εν εξελίξει!   

Η… κολυμβήθρα του Σιλωάμ!

Από την άλλη, οι ευθύνες της νόμιμης κυβέρνησης για το Δεκέμβρη, ξεχειλίζουν το ποτήρι της ιστορικής έρευνας! Ο Παπανδρέου απέτυχε να έρθει εγκαίρως σε μία συμφωνία με τους πολιτικούς του αντιπάλους και ουσιαστικά μετατράπηκε σε υποχείριο των Βρετανών. Οι Άγγλοι δε δίστασαν να απλώσουν τη μπουγάδα των εσωρούχων τους (!) αλλά και να εγκαταστήσουν πολυβόλα ακόμη και στον Ιερό Βράχο, από όπου εξαπέλυαν πυρά κατά των ανταρτών, τα οποία εκείνοι, φυσικά, δεν ανταπέδιδαν. Από βομβαρδισμούς Βρετανικών αεροσκαφών εκατοντάδες αθώοι, άμαχοι πολίτες σκοτώθηκαν σε «Αριστερές» συνοικίες, με τις μεγαλύτερες ανθρώπινες απώλειες να καταγράφονται στην Καισαριανή. Οι κοπέλες που στις 18 Οκτωβρίου έραναν με λουλούδια τους Βρετανούς στρατιώτες που αποβιβάστηκαν στον Πειραιά αλλά και πολλοί Αθηναίοι οι οποίοι στην Κατοχή έκρυψαν και κατόπιν φυγάδευσαν εγκλωβισμένους Βρετανούς, σίγουρα θα «έτριβαν τα μάτια τους» από αυτή την… ηρωική ανταπόδοση! Όλοι οι στιγματισμένοι προδότες και τα μέλη των «Ταγμάτων Ασφαλείας» απελευθερώθηκαν και οπλίστηκαν από την ελληνική κυβέρνηση και τους Βρετανούς εναντίον των κομμουνιστών. Τους δόθηκε έτσι η πολυπόθητη «άφεση αμαρτιών» που διακαώς επεδίωκαν, απολογούμενοι για τα εγκλήματά τους στην Κατοχή. «Σκοτώναμε κομμουνιστές» παραδέχονταν με αναίδεια και η μετά-δεκεμβριανή ελληνική Πολιτεία τους αντάμειψε τοποθετώντας τους στα μεταπολεμικά σώματα ασφαλείας, σε υπουργεία και άλλους δημόσιους οργανισμούς. Η μεγάλη πλειοψηφία των δοσίλογων, των συνεργατών του εχθρού και των βασανιστών του κολαστήριου της οδού Μέρλιν, πλην ελαχίστων εξαιρέσεων έμεινε ατιμώρητη. Εκτελέσεις δεν υπήρξαν, παρά ελάχιστες καταδίκες σε αστείες ποινές. Όλοι τους είχαν «βαπτιστεί» στο «Σιλωάμ» του Δεκέμβρη… Στον αντίποδα χιλιάδες πρώην πατριώτες - αντιστασιακοί κακοποιήθηκαν, δολοφονήθηκαν ή καταδικάστηκαν σε θάνατο μετά τη Βάρκιζα, βάσει ενός κατάπτυστου άρθρου (το υπ’ αριθμόν 4) της σχετικής συμφωνίας (που διαχώριζε αορίστως, τα αμνηστευμένα εγκλήματα του Δεκέμβρη σε απαραίτητα και… μη απαραίτητα για την επίτευξη του πολιτικού στόχου) και που το ΚΚΕ δέχτηκε να υπογράψει. Και όλα αυτά, όταν στην Ιταλία, στη Γαλλία, στη Νορβηγία και στις κάτω χώρες, όπου φυσικά δεν ακολούθησε εμφύλιος πόλεμος, χιλιάδες προδότες καταδικάστηκαν και εκτελέστηκαν παραδειγματικά.